Ngày 15/6/2022, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Luật Thi đua, khen thưởng số 06/2022/QH15 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2024.

 

Công tác thi đua, khen thưởng có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng trong tổ chức thực hiện hoạt động của tổ chức công đoàn. Công tác khen thưởng là nhằm khuyến khích, động viên cá nhân, tập thể hăng hái thi đua; ghi nhận công lao, thành tích của cá nhân, tập thể trong thực hiện nhiệm vụ công đoàn; thi đua là nhằm động viên, thu hút, khuyến khích mọi cá nhân, tập thể, phát huy truyền thống yêu nước, đoàn kết, đổi mới, năng động, sáng tạo vươn lên hoàn thành tốt nhiệm vụ công đoàn, đạt được thành tích tốt nhất, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

 

Trên cơ sở pháp lý là Luật Thi đua, khen thưởng năm 2003 (sau đây gọi tắt là Luật năm 2003); Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi đua, khen thưởng năm 2005; Luật Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi đua, khen thưởng năm 2013, Luật Thi đua, khen thưởng năm 2022 (sau đây gọi tắt là Luật năm 2022) đã có sự điều chỉnh, bổ sung rất nhiều trong công tác thi đua, khen thưởng. Tuy nhiên, trong bài viết này chỉ nêu một số điểm mới tập trung vào những quy định chung liên quan đến thi đua, khen thưởng gồm: đối tượng áp dụng; giải thích từ ngữ; mục tiêu thi đua, khen thưởng; nguyên tắc thi đua, khen thưởng; các loại hình, hình thức, căn cứ xét khen thưởng; danh hiệu thi đua, căn cứ xét tặng danh hiệu thi đua; quỹ thi đua, khen thưởng; trách nhiệm của các cá nhân, cơ quan, đơn vị, tổ chức liên quan công tác thi đua, khen thưởng và các hành vi bị nghiêm cấm trong thi đua, khen thưởng.

 

1. Về phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng và giải thích từ ngữ

 

1.1. Về phạm vi điều chỉnh

 

Luật năm 2022 gồm 8 chương, 103 điều về phạm vi điều chỉnh không có gì thay đổi so với Luật năm 2003 nhưng Luật năm 2022 có bổ sung thêm 7 điều và điều chỉnh tên một số Chương, trong đó thay đổi hoàn toàn tên Chương 6 từ "Quản lý nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng" thành "Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức về thi đua, khen thưởng". Với sự thay đổi này cho thấy quy định mới đã khẳng định cụ thể hơn, chi tiết hơn trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị trong quá trình thực hiện công tác thi đua, khen thưởng.

 

1.2. Về đối tượng áp dụng

 

Luật năm 2022  mở rộng thêm đối tượng áp dụng, đó là hộ gia đình người Việt Nam và cá nhân, tập thể người Việt Nam định cư ở nước ngoài.

 

1.3. Về giải thích từ ngữ

 

Bên cạnh việc điều chỉnh một số khái niệm về thi đua, khen thưởng và danh hiệu thi đua thì Luật năm 2022 đã bổ sung thêm 3 khái niệm mới: "sáng kiến"; "Bộ, ban, ngành, tỉnh" và "năm tròn". Theo đó:

 

- Sáng kiến là giải pháp có tính mới về kỹ thuật, quản lý, tác nghiệp, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật mang lại hiệu quả, lợi ích thiết thực đã được áp dụng tại cơ sở, có khả năng nhân rộng và được cấp có thẩm quyền công nhận.

 

- Bộ, ban, ngành, tỉnh bao gồm Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; Tòa án nhân dân tối cao; Viện kiểm sát nhân dân tối cao; Văn phòng Trung ương Đảng, các ban của Đảng và tương đương ở Trung ương; Văn phòng Quốc hội; Văn phòng Chủ tịch nước; Kiểm toán Nhà nước; Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và cơ quan trung ương của các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp có tổ chức Đảng đoàn hoặc có tổ chức đảng thuộc Đảng bộ khối các cơ quan trung ương; Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

 

- Năm tròn là số năm kỷ niệm có chữ số cuối cùng là "0".

 

2. Về mục tiêu và nguyên tắc thi đua khen thưởng

 

2.1. Về mục tiêu thi đua, khen thưởng

 

Luật năm 2003 chỉ quy định mục tiêu thi đua và mục tiêu này cũng được điều chỉnh, bổ sung trong Luật năm 2013. Luật năm 2022 quy định rất cụ thể, chi tiết, rõ ràng mục tiêu của thi đua, mục tiêu của khen thưởng tại Điều 4 Luật này, cụ thể:

 

 - Mục tiêu của thi đua là nhằm động viên, thu hút, khuyến khích mọi cá nhân, tập thể, hộ gia đình phát huy truyền thống yêu nước, đoàn kết, đổi mới, năng động, sáng tạo vươn lên hoàn thành tốt nhiệm vụ, đạt được thành tích tốt nhất trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

 

 - Mục tiêu của khen thưởng là nhằm khuyến khích, động viên cá nhân, tập thể, hộ gia đình hăng hái thi đua; ghi nhận công lao, thành tích của cá nhân, tập thể, hộ gia đình trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

 

2.2. Về nguyên tắc thi đua, khen thưởng

 

Luật năm 2022 bên cạnh việc giữ nguyên các nguyên tắc được quy định tại Luật năm 2003 đã bổ sung thêm nội dung của nguyên tắc thi đua, đó là :

 

- Chính xác, công khai, minh bạch, công bằng, kịp thời;

 

- Bảo đảm thống nhất giữa hình thức, đối tượng khen thưởng và công trạng, thành tích đạt được;

 

- Một hình thức khen thưởng có thể tặng nhiều lần cho một đối tượng; không khen thưởng nhiều lần, nhiều hình thức cho một thành tích đạt được; thành tích đến đâu khen thưởng đến đó.

 

- Chú trọng khen thưởng cá nhân, tập thể, hộ gia đình trực tiếp lao động, sản xuất kinh doanh; cá nhân, tập thể công tác ở địa bàn biên giới, trên biển, hải đảo, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn;

 

- Bảo đảm bình đẳng giới trong thi đua khen thưởng.

 

Như vậy, điểm mới về nguyên tắc thi đua, khen thưởng trong Luật năm 2022 thể hiện rõ nguyên tắc thành tích đến đâu, khen đến đó và đề cao tính kịp thời của hình thức khen thưởng theo công trạng và thành tích đạt được để khắc phục tình trạng khen thưởng "tích lũy thành tích, cộng dồn thành tích" và chú trọng khen thưởng tập thể ở cơ sở, công nhân, nông dân, người lao động trực tiếp. Nguyên tắc này được thể hiện bằng các quy định bổ sung sau:

 

- Bổ sung đối tượng khen thưởng Huân chương Lao động các hạng (Điều 42, 43 và Điều 44), "Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ" (Điều 73), Bằng khen của Bộ, ban, ngành, tỉnh (Điều 74) là nông dân, công nhân, người trực tiếp lao động, sản xuất, công tác; doanh nhân, doanh nghiệp, trí thức, nhà khoa học; cá nhân, tập thể có đóng góp lớn vào sự phát triển kinh tế, xã hội; ứng dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ; công tác xã hội, từ thiện nhân đạo.

 

3. Về các loại hình khen thưởng, hình thức khen thưởng và căn cứ xét khen thưởng

 

3.1. Về các loại hình khen thưởng

 

So với Luật năm 2003 chỉ dừng ở mức nêu các loại hình khen thưởng gồm: khen thưởng qua tổng kết thành tích các giai đoạn cách mạng; khen thưởng thường xuyên và đột xuất; khen thưởng theo niên hạn công tác và khen thưởng đối ngoại thì Luật năm 2022 đã giải thích rõ từng loại hình khen thưởng đồng thời bổ sung thêm hình thức khen thưởng công trạng, khen thưởng quá trình cống hiến, khen thưởng phong trào thi đua và bãi bỏ hình thức khen thưởng thường xuyên, khen thưởng qua tổng kết thành tích các giai đoạn cách mạng. Với việc giải thích chi tiết từng loại hình khen thưởng như thế này sẽ không chỉ là tiền đề giúp các cá nhân, cơ quan, đơn vị hiểu rõ hơn về quy định này mà còn là căn cứ chính xác giúp việc tổ chức thực hiện công tác khen thưởng tại các cơ quan, đơn vị được minh bạch, rõ ràng, thuận lợi hơn.

 

 3.2. Về các hình thức khen thưởng

 

Luật năm 2022 cơ bản vẫn giữ nguyên các hình thức khen thưởng theo quy định tại Luật năm 2003, chỉ bãi bỏ một hình thức khen thưởng là "Huy hiệu". Theo đó, các hình thức khen thưởng được quy định tại Điều 9 Luật năm 2022 gồm: Huân chương; Huy chương; Danh hiệu vinh dự nhà nước"; Giải thưởng Hồ Chí Minh", "Giải thưởng Nhà nước"; Kỷ niệm chương; Bằng khen và Giấy khen.

 

3.3. Về căn cứ xét khen thưởng

 

Điều 10 Luật năm 2022 xác định căn cứ xét khen thưởng gồm: "Thành tích đạt được; Tiêu chuẩn khen thưởng; Điều kiện và hoàn cảnh cụ thể lập được thành tích". Điều này có nghĩa là so với quy định tại Luật năm 2003 thì văn bản mới đã bãi bỏ căn cứ "Phạm vi, mức độ ảnh hưởng của thành tích"; bổ sung căn cứ "Thành tích đạt được; điều chỉnh căn cứ "Trách nhiệm và hoàn cảnh cụ thể lập được thành tích" và giữ nguyên căn cứ "Tiêu chuẩn khen thưởng".

 

4. Về căn cứ xét tặng danh hiệu thi đua

 

So với Luật năm 2003, Luật năm 2022 đã bãi bỏ căn cứ xét tặng danh hiệu thi đua "Đăng ký tham gia thi đua". Theo đó, căn cứ xét tặng danh hiệu thi đua chỉ còn: "Phong trào thi đua"; "Thành tích thi đua" và "Tiêu chuẩn danh hiệu thi đua".

 

5. Về quỹ thi đua khen thưởng

 

Đây là điểm mới quan trọng trong quy định về công tác thi đua, khen thưởng. Luật năm 2003 mới chỉ quy định một cách chung về ngân sách dành cho công tác thi đua, khen thưởng tại Điều 11 là "Nhà nước dành ngân sách thích đáng cho công tác thi đua, khen thưởng; khuyến khích mọi cá nhân, tập thể người Việt Nam và nước ngoài tham gia đóng góp vào Quỹ thi đua, khen thưởng của Nhà nước". Tuy nhiên, đến Luật năm 2022, tại Điều 11 không những xác định rõ nguồn gốc hình thành quỹ thi đua, khen thưởng mà còn nêu chi tiết từng nội dung cần chi thưởng; trách nhiệm của các cơ quan, ban ngành trong việc tổ chức thực hiện quỹ này, cụ thể là:

 

- Quỹ thi đua, khen thưởng được hình thành trên cơ sở ngân sách nhà nước, từ quỹ thi đua, khen thưởng của doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế khác, sự đóng góp của cá nhân, tổ chức trong nước, cá nhân, tổ chức nước ngoài và các nguồn thu khác theo quy định của pháp luật.

 

- Quỹ thi đua, khen thưởng được dùng để chi tổ chức thực hiện công tác thi đua, khen thưởng; chi thưởng đối với danh hiệu thi đua, hình thức khen thưởng cho thành tích đạt được trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; chi in, làm hiện vật khen thưởng hoặc tặng phẩm lưu niệm cho cá nhân, tập thể, hộ gia đình.

 

 - Bộ, ban, ngành, địa phương, cơ quan, tổ chức, đơn vị lập quỹ thi đua, khen thưởng để chi tổ chức các phong trào thi đua và thực hiện chính sách, chế độ về khen thưởng theo đúng quy định của pháp luật.

 

- Người ra quyết định khen thưởng có trách nhiệm chi trả thưởng từ quỹ thi đua, khen thưởng do cấp mình quản lý; trường hợp Chủ tịch nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quyết định khen thưởng thì cơ quan đã đề nghị khen thưởng quy định tại khoản 2, 3 và 4 Điều 83 Luật này có trách nhiệm chi thưởng từ quỹ thi đua, khen thưởng do cấp mình quản lý.

 

- Chính phủ quy định chi tiết việc thành lập, quản lý và sử dụng quỹ thi đua, khen thưởng.

 

6. Về hiện vật khen thưởng

 

Đây cũng là điểm mới, khác biệt trong Luật năm 2022 so với các quy định cũ. Vì đây là lần đầu tiên trong Luật Thi đua, khen thưởng quy định cụ thể về hiện vật khen thưởng so với những quy định mang tính chung chung trong những văn bản trước đây. Điều 12 Luật năm 2022 xác định:

 

- Hiện vật khen thưởng là sản phẩm đặc biệt, được Nhà nước bảo hộ để tặng cho tập thể, hộ gia đình, tặng hoặc truy tặng cho cá nhân khi được cấp có thẩm quyền quyết định khen thưởng, gồm huân chương, huy chương; huy hiệu của danh hiệu "Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân", danh hiệu "Anh hùng Lao động", danh hiệu "Bà mẹ Việt Nam anh hùng", danh hiệu "Chiến sĩ thi đua toàn quốc"; kỷ niệm chương; bằng, cờ, giấy khen của các danh hiệu thi đua và hình thức khen thưởng.

 

- Chính phủ quy định chi tiết mẫu, màu sắc, số sao, số vạch cho từng loại, hạng huân chương, huy chương, huy hiệu của danh hiệu "Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân", danh hiệu "Anh hùng Lao động", danh hiệu "Bà mẹ Việt Nam anh hùng", danh hiệu "Chiến sĩ thi đua toàn quốc", kỷ niệm chương; chất liệu, kích thước khung các loại huân chương, huy chương, bằng, cờ, giấy khen của các danh hiệu thi đua và hình thức khen thưởng; thủ tục cấp đổi, cấp lại hiện vật khen thưởng.

 

7. Đối với trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị trong công tác thi đua, khen thưởng

 

Điều 9, Điều 12 và Điều 13 Luật năm 2003 chỉ dừng ở mức quy định rất chung trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân cũng như Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận và các tổ chức xã hội khác thì tại Luật năm 2022 xác định rất rõ ràng trách nhiệm, nghĩa vụ của từng cơ quan, cá nhân có liên quan đến công tác thi đua, khen thưởng từ người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo đến cơ quan, tổ chức, đơn vị tham mưu liên quan đến công tác thi đua, khen thưởng. Đặc biệt, tại Điều 14 Luật năm 2022 đã quy định về trách nhiệm của cá nhân, tổ chức Việt Nam khi nhận hình thức khen thưởng của cá nhân, tổ chức nước ngoài. Theo đó: cá nhân, tổ chức Việt Nam khi nhận hình thức khen thưởng của cá nhân, tổ chức nước ngoài phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đồng ý hoặc theo quy định của điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

 

8. Các hành vi bị nghiêm cấm trong thi đua, khen thưởng

 

Ngoài việc giữ nguyên các hành vi "Tổ chức thi đua, khen thưởng trái với chính sách, pháp luật của Nhà nước; lợi dụng thi đua, khen thưởng để vụ lợi" và "Kê khai gian dối, làm giả hồ sơ, xác nhận, đề nghị sai trong thi đua, khen thưởng" theo Luật năm 2003 thì Luật năm 2022 đã điều chỉnh và bổ sung thêm một số hành vi bị nghiêm cấm trong thi đua, khen thưởng tại khoản 2, 4, 5, 6 Điều 15 gồm: cản trở, nhũng nhiễu, tiêu cực trong công tác thi đua, khen thưởng; lạm dụng chức vụ, quyền hạn để đề nghị, quyết định tặng danh hiệu thi đua, hình thức khen thưởng trái pháp luật; sử dụng hiện vật khen thưởng trái thuần phong, mỹ tục của dân tộc, đạo đức xã hội, tác động xấu đến xã hội và sử dụng quỹ thi đua, khen thưởng trái quy định của pháp luật.

 

9. Về tiêu chuẩn tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ

 

Sửa tiêu chuẩn tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ theo Luật sửa đổi năm 2013: "Đã được tặng Bằng khen cấp Bộ, ngành, tỉnh, đoàn thể trung ương và 5 năm tiếp theo liên tục hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ" được sửa thành "Đã được tặng bằng khen của Bộ, ban, ngành, tỉnh và có liên tục từ 05 năm trở lên đến thời điểm đề nghị được công nhận hoàn thành tốt nhiệm vụ trở lên, trong thời gian đó có 03 lần được tặng danh hiệu "Chiến sĩ thi đua cơ sở".

 

10. Về tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu "Chiến sĩ thi đua cơ sở"

 

Theo quy định tại Luật năm 2003, cá nhân được xét tặng danh hiệu "Chiến sĩ thi đua cơ sở" phải có sáng kiến được cơ sở công nhận. Tuy nhiên, theo quy định tại Điều 23 Luật Thi đua, khen thưởng năm 2022 thì sáng kiến cấp cơ sở không còn là tiêu chuẩn bắt buộc, theo đó, ngoài đạt tiêu chuẩn danh hiệu "Lao động tiên tiến" hoặc "Chiến sĩ tiên tiến" thì cá nhân được xét tặng "Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ hoặc có sáng kiến được cơ sở công nhận hoặc có đề tài khoa học, đề án khoa học, công trình khoa học và công nghệ đã được nghiệm thu hoặc mưu trí, sáng tạo trong chiến đấu, phục vụ chiến đấu được đơn vị công nhận".

 

Qua một số điểm mới của Luật năm 2022 được trình bày ở trên, có thể thấy rằng Luật Thi đua khen thưởng năm 2022 sẽ là hành lang pháp lý đầy đủ nhất liên quan đến công tác thi đua, khen thưởng giúp các cơ quan, tổ chức thực hiện công tác này một cách thuận lợi so với việc phải rà soát tất cả các quy định khi thực hiện hoạt động thi đua, khen thưởng như trước đây. Với cơ sở pháp lý này sẽ giúp công tác thi đua, khen thưởng của các cơ quan trong hệ thống các cơ quan nhà nước nói chung cũng như tổ chức công đoàn nói riêng có nhiều chuyển biến rõ rệt, góp phần vào sự phát triển bền vững của tất cả các cơ quan, đơn vị.

 

Bích Trần