Sa thải là hình thức xử lý kỷ luật lao động nặng nhất mà người sử dụng lao động (NSDLĐ) áp dụng với người lao động (NLĐ) có những sai phạm nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng trong quá trình lao động. Đây là hình thức kỷ luật lao động ảnh hưởng lớn đến đời sống của NLĐ vì NLĐ buộc phải nghỉ việc mà không phụ thuộc vào hiệu lực của hợp đồng lao động. Chính vì vậy, pháp luật lao động quy định cụ thể, rõ ràng về căn cứ và trình tự, thủ tục chặt chẽ về xử lý kỷ luật sa thải. Bài viết dưới đây tổng hợp các nội dung về hình thức kỷ luật sa thải mà NLĐ cần biết để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp luật mình và tránh không có hành vi vi phạm kỷ luật lao động.

 

11 lí do để NSDLĐ sa thải NLĐ hợp pháp

 

Điều 125 Bộ luật Lao động 2019  đã quy định cụ thể 11 trường hợp NSDLĐ có thể áp dụng hình thức xử lý kỷ luật sa thải đối với NLĐ khi có một trong các hành vi sau:

 

1)Trộm cắp tại nơi làm việc; 2)Tham ô tại nơi làm việc; 3)Đánh bạc tại nơi làm việc; 4)Cố ý gây thương tích tại nơi làm việc; 5) Sử dụng ma túy tại nơi làm việc; 6) Tiết lộ bí mật kinh doanh, bí mật công nghệ; 7) Xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người sử dụng lao động; 8) Có hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng về tài sản, lợi ích của người sử dụng lao động; 9) Quấy rối tình dục tại nơi làm việc được quy định trong nội quy lao động; 10) Bị xử lý kỷ luật kéo dài thời hạn nâng lương hoặc cách chức mà tái phạm trong thời gian chưa xóa kỷ luật; 11) Tự ý bỏ việc 05 ngày cộng dồn trong thời hạn 30 ngày hoặc 20 ngày cộng dồn trong thời hạn 365 ngày tính từ ngày đầu tiên tự ý bỏ việc mà không có lý do chính đáng.

 

Bộ luật Lao động 2019 đã bổ sung thêm trường hợp được phép sa thải đó là NLĐ có hành vi quấy rối tình dục tại nơi làm việc và xác định rõ thời gian NLĐ tự ý bỏ việc cộng dồn tính theo ngày thay vì theo tháng, theo năm đối với hành vi tự ý bỏ việc không có lý do chính đáng.

 

Khi xem xét xử lý kỷ luật sa thải, NLĐ có thể bị tạm đình chỉ công việc

 

Điều 128 Bộ luật Lao động 2019 quy định: khi xử lý kỷ luật NLĐ, NSDLĐ có quyền tạm đình chỉ công việc của người đó khi vụ việc có những tình tiết phức tạp, nếu để NLĐ tiếp tục làm việc sẽ gây khó khăn cho việc xác minh. Tuy nhiên, việc tạm đình chỉ công việc của NLĐ chỉ được thực hiện sau khi tham khảo ý kiến của tổ chức đại diện NLĐ tại cơ sở mà NLĐ đang bị xem xét tạm đình chỉ công việc là thành viên.

 

Thời gian tạm đình chỉ: Không quá 15 ngày, trường hợp đặc biệt không được quá 90 ngày. Trong thời gian bị tạm đình chỉ công việc, NLĐ được tạm ứng 50% tiền lương trước khi bị đình chỉ công việc. Hết thời gian này, NSDLĐ phải nhận NLĐ trở lại làm việc. Nếu NLĐ không bị xử lý kỷ luật thì được trả đủ lương cho những ngày bị tạm đình chỉ và dù bị xử lý kỷ luật thì cũng không phải trả lại số tiền đã tạm ứng.

 

 

Nguyên tắc và những trường hợp không được xử lý kỷ luật NLĐ

 

Khi xử lý kỷ luật lao động nói chung và xử lý kỷ luật sa thải nói riêng, NSDLĐ phải tuân thủ quy định tại điều 122 Bộ luật lao động 2019, cụ thể như sau:

 

- Phải chứng minh được lỗi của NLĐ;

 

- Phải có sự tham gia của tổ chức đại diện NLĐ tại cơ sở mà NLĐ đang bị xử lý kỷ luật là thành viên;

 

- NLĐ phải có mặt và có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc tổ chức đại diện NLĐ bào chữa; trường hợp là người chưa đủ 15 tuổi thì phải có sự tham gia của người đại diện theo pháp luật;

 

- Việc xử lý kỷ luật lao động phải được ghi thành biên bản.

 

- Không được áp dụng nhiều hình thức xử lý kỷ luật lao động đối với một hành vi vi phạm kỷ luật lao động.

 

- Khi một NLĐ đồng thời có nhiều hành vi vi phạm kỷ luật lao động thì chỉ áp dụng hình thức kỷ luật cao nhất tương ứng với hành vi vi phạm nặng nhất.

 

NSDLĐ không được xử lý kỷ luật đối với NLĐ đang trong trường hợp:

 

- Nghỉ ốm đau, điều dưỡng; nghỉ việc được sự đồng ý của NSDLĐ;

 

- Đang bị tạm giữ, tạm giam;

 

- Đang chờ kết quả của cơ quan có thẩm quyền điều tra xác minh và kết luận đối với hành vi vi phạm được quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều 125 của Bộ luật này;

 

- NLĐ nữ mang thai; NLĐ nghỉ thai sản, nuôi con dưới 12 tháng tuổi.

 

- NLĐ vi phạm kỷ luật lao động trong khi mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi.

 

Các hành vi bị nghiêm cấm khi xử lý kỷ luật lao động

 

Điều 127 Bộ luật Lao động 2019 quy định nghiêm cấm các hành vi khi xử lý kỷ luật lao động gồm:

 

- Xâm phạm sức khỏe, danh dự, tính mạng, uy tín, nhân phẩm của NLĐ.

 

- Phạt tiền, cắt lương thay việc xử lý kỷ luật lao động.

 

- Xử lý kỷ luật lao động đối với NLĐ có hành vi vi phạm không được quy định trong nội quy lao động hoặc không thỏa thuận trong hợp đồng lao động đã giao kết hoặc pháp luật về lao động không có quy định.

 

Quy trình xử lý kỷ luật sa thải hợp pháp

 

Việc xử lý kỷ luật lao động nói chung cũng như kỷ luật sa thải nói riêng đều phải đảm bảo thực hiện trong thời hiệu được quy định tại Điều 123 Bộ luật Lao động 2019:

 

- 06 tháng kể từ ngày xảy ra hành vi vi phạm;

 

- 12 tháng đối với hành vi vi phạm liên quan trực tiếp đến tài chính, tài sản, tiết lộ bí mật công nghệ, bí mật kinh doanh

 

- Có thể kéo dài thêm không quá 60 ngày trong một số trường hợp.

 

Theo hướng dẫn về trình tự, thủ tục xử lý kỷ luật được quy định tại Điều 70 Nghị định số 145/2020/NĐ-CP, việc xử lý kỷ luật sa thải NLĐ được thực hiện như sau:

 

Bước 1: Xác nhận hành vi vi phạm

 

- Phát hiện hành vi vi phạm kỷ luật lao động ngay tại thời điểm xảy ra: NSDLĐ tiến hành lập biên bản vi phạm và thông báo đến tổ chức đại diện NLĐ tại cơ sở mà NLĐ là thành viên, người đại diện theo pháp luật của NLĐ chưa đủ 15 tuổi.

 

- Phát hiện hành vi vi phạm kỷ luật lao động sau thời điểm hành vi đã xảy ra: NSDLĐ thực hiện thu thập chứng cứ chứng minh lỗi của NLĐ.

 

Bước 2: Tổ chức họp xử lý kỷ luật lao động

 

Việc tổ chức họp xử lý kỷ luật lao động sẽ do NSDLĐ thực hiện. Thời gian tiến hành diễn ra trong thời hiệu xử lý kỷ luật lao động.

 

Chuẩn bị cuộc họp:

 

- Gửi thông báo bằng văn bản về nội dung, thời gian, địa điểm tổ chức cuộc họp xử lý kỷ luật lao động cho các thành phần: i) Tổ chức đại diện NLĐ tại cơ sở mà NLĐ vi phạm là thành viên; ii)  NLĐ có hành vi vi phạm kỷ luật lao động; iii) Người đại điện theo pháp luật của NLĐ chưa đủ 15 tuổi.

 

- Thời hạn gửi thông báo: Trước ngày tiến hành cuộc họp ít nhất 05 ngày.

 

- Những được thông báo phải xác nhận có tham dự cuộc họp này hay không. Hoặc có thể thỏa thuận với NSDLĐ để thay đổi về thời gian, địa điểm họp.

 

Tiến hành cuộc họp:

 

- Kiểm tra thành phần dự họp: Cuộc họp xử lý kỷ luật lao động được tiến hành khi có mặt đầy đủ các thành phần tham dự được thông báo hoặc một trong các thành phần bắt buộc tham gia không xác nhận tham dự cuộc họp hoặc vắng mặt.

 

- Việc xử lý kỷ luật lao động phải được lập thành biên bản và được thông qua các thành viên tham dự trước khi kết thúc cuộc họp. Biên bản phải có đầy đủ chữ ký của các thành phần tham dự cuộc họp. Trường hợp một trong các thành phần đã tham dự cuộc họp mà không ký vào biên bản thì phải ghi rõ lý do.

 

Bước 3: Ban hành quyết định xử lý kỷ luật

 

Trong thời hiệu được quy định, người có thẩm quyền xử lý kỷ luật lao động ban hành quyết định xử lý kỷ luật lao động. Căn cứ điểm i khoản 2 Điều 69 Nghị định số145/2020/NĐ-CP, người có thẩm quyền xử lý kỷ luật lao động là người có thẩm quyền giao kết hợp đồng lao động bên phía NSDLĐ hoặc người được quy định cụ thể trong nội quy lao động.

 

Bước 4: Thông báo công khai quyết định kỷ luật

 

Trong thời hiệu được quy định, doanh nghiệp phải gửi quyết định xử lý kỷ luật đến NLĐ, người đại diện theo pháp luật của NLĐ chưa đủ 15 tuổi và tổ chức đại diện NLĐ tại cơ sở.

 

Những việc NLĐ nên làm khi bị sa thải trái luật

 

Trường hợp NLĐ nhận thấy việc sa thải của NSDLĐ là không đúng và trái luật thì có thể thực hiện theo một trong các phương thức sau:

 

Khiếu nại quyết định sa thải (theo quy định tại Nghị định số 24/2018/NĐ-CP)

 

- Khiếu nại lần đầu: Tới NSDLĐ đề nghị hủy quyết định sa thải.

 

- Khiếu nại lần hai: Tới Chánh Thanh tra Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, nơi NSDLĐ đặt trụ sở chính nếu không được giải quyết khiếu nại lần đầu hoặc không đồng ý với việc giải quyết đó.

 

Hòa giải thông qua Hòa giải viên lao động, Hội đồng trọng tài lao động hoặc khởi kiện tại Tòa án (theo Điều 188 Bộ luật Lao động 2019)

 

NLĐ có thể lựa chọn giải quyết thông qua Hòa giải viên lao động hay Hội đồng trọng tài lao động hoặc NLĐ có quyền trực tiếp đến Tòa án nhân dân cấp huyện nơi doanh nghiệp đặt trụ sở chính đối với tranh chấp về xử lý kỷ luật lao động theo hình thức sa thải.

 

Tố giác tới Cơ quan công an

 

Thực hiện tố giác tội phạm tới cơ quan điều tra nếu hành vi sa thải trái pháp luật của NSDLĐ có dấu hiệu cấu thành "Tội buộc công chức, viên chức thôi việc hoặc sa thải người lao động trái pháp luật" được quy định tại Điều 162 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi năm 2017.        

 
Quyền lợi của NLĐ bị xử lý kỷ luật sa thải

 

Mặc dù, NLĐ bị xử lý kỷ luật sa thải bị hạn chế quyền lợi so với việc chấm dứt hợp đồng lao động theo các trường hợp khác nhưng NLĐ vẫn được hưởng một số quyền lợi như sau:

 

- NLĐ được thanh toán tiền nghỉ phép năm nếu chưa nghỉ hoặc chưa nghỉ hết căn cứ theo khoản 3, Điều 113 Bộ luật Lao động 2019: NLĐ bị mất việc làm mà chưa nghỉ hằng năm hoặc chưa nghỉ hết số ngày nghỉ hằng năm thì được NSDLĐ thanh toán tiền lương cho những ngày chưa nghỉ.

 

- NLĐ được thanh toán đầy đủ các khoản tiền liên quan đến quyền lợi của mình theo khoản 1 Điều 48 Bộ luật Lao động 2019.

 

- NLĐ được chốt sổ bảo hiểm xã hội và trả lại cùng với bản chính giấy tờ khác mà người sử dụng lao động đã giữ (nếu có) theo khoản 3 Điều 48 Bộ luật Lao động 2019.

 

- NLĐ được nhận trợ cấp thất nghiệp và các quyền lợi liên quan đến bảo hiểm thất nghiệp nếu đủ điều kiện.

 

Kỷ luật lao động là một biện pháp để thực hiện quyền điều hành lao động của NSDLĐ nhằm quản lý lao động, xử lý các hành vi vi phạm nội quy lao động của NLĐ. Trong  các hình thức kỷ luật lao động, sa thải NLĐ là hình thức kỷ luật hà khắc nhất dẫn đến hậu quả NLĐ bị mất việc làm. Do đó, NLĐ cần nâng cao ý thức chấp hành nội quy lao động, đồng thời cần nắm rõ các quy định của pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

 

Bích Trần